In juni 2023 presenteerden Merel Ligtelijn en Christine van Litsenburg op de ASCA-conferentie Forms of (More Than) Human Relationality de paper Relations with Rats - Rat City.
Rattenstad
Ons onderzoek concentreert zich op de relatie tussen rat en mens die hoofdzakelijk lijkt te worden bepaald door het doden van ratten. Er lijkt welhaast sprake van een militair slagveld. In die termen wordt ook over deze kwestie gesproken. Het is oorlog. Men beschouwt de rat veelal als ondier, als griezelig en bedreigend. Als de pest.
Als wezen is de rat onvoldoende bestudeerd of beschreven. Wél zijn kwaliteiten als proefdier en speurder naar landmijnen. Niet de rat zelf, als levend wezen met gevoel, met ambities, met groot empathisch vermogen en hart en ingewanden, zoals wijzelf.
We stelden ons daarom de vraag: wie of wat is de rat?
De literatuur biedt weinig handvatten. We vroegen ons vervolgens af: waarom is de rat zo makkelijk te doden, zo ‘killable’, een begrip van filosofe Vinciane Despret. En om te spreken met filosoof Gilles Deleuze: werkt al dat doden niet onvermijdelijk door in onszelf?
Zou die wens tot vernietigen van de rat kunnen worden omgezet in een speelsere benadering, en zou een speelse gedachte over samenleven in een utopische stad met daarin een eigen rattenstad een oplossing kunnen zijn?
Inclusiviteit
We baseerden ons op de ideële stad New Babylon, ontworpen door schilder Constant Nieuwenhuys. Een utopische stad waarin over een nieuwe speelse samenleving gefilosofeerd werd, bedacht in een tijd waarin mensen minder gingen werken.
Is het mogelijk dat mensen op een speelse manier hun stad delen met andere dieren? Kan daarbij meer rekening worden gehouden met álle stadsbewoners?
Uiteraard zijn we niet de enigen die hebben nagedacht over ratten en inclusiviteit voor stadsdieren. We delen de, vrij activistische, onderzoeken van Alice Crary en Lori Gruen. Zij denken dat de huidige eeuw in het teken staat van de wereldwijde animal crisis, met ontwrichte ecosystemen. Patricia MacCormack ziet daarnaast ruimte voor een artistieke benadering van relaties met dieren, en stelt daarbij de allesbepalende status van het menselijk dier ter discussie. In haar keynote op de ASCA-conferentie 2023 sprak zij over de zorg die wij aan dieren kunnen geven door ze als onze gasten te behandelen.
Ratwaardig bestaan
In ons onderzoek borduren wij voort op, onder andere, de utopische stad met de rat als medestadsbewoner met een ratwaardig bestaan. Bij de inrichting van de publieke ruimte wordt opvallend weinig tot geen rekening gehouden met andere stadsbewoners dan de mens.
Al eeuwen leeft de stadsmens samen met ratten, duiven, kraaien, vleermuizen en muizen. Zogenaamde ‘minimal animals’, die bij planning en ontwerp worden genegeerd. Geen onderwerp van gesprek. Bijzondere dieren in Artis krijgen een (zij het klein) plekje. Echter, voor dieren waarmee de mens dagelijks verkeert, is geen plaats. Vergeten stadsbewoners waarmee geen rekening wordt gehouden, met bijgevolg de (vermeende) situatie dat deze ‘minimal animals’ of ‘in-between-animals’ de stadsbewoners voor de voeten zouden lopen, terwijl deze redenering eenvoudigweg valt om te draaien.
Het vergeten dier, de rat in dit geval, verwordt zo uit gemakszucht, ergernis, haast en gebrek aan (historische) kennis, tijd en mededogen tot ‘waste animal’.
Als tegenhanger van de ‘minimal animal’ (‘minanimal’) propageren wij de ‘maxanimal’, waaronder elk dier valt dat om welke reden dan ook als uitschot wordt geëtaleerd en behandeld.
Stel…
De ratten krijgen eigen nesten en eigen voederplaatsen, en worden niet meer verjaagd. Wat gebeurt er dan? Zal het dieren, en overige stadsbewoners, rust geven? Kunnen wij gaan bouwen aan die al dan niet imaginaire stad waarin rat en mens in pais en vree samenleven?
Deze blog van Merel Ligtelijn en Christine van Litsenburg, leden van de Werkgroep Onderzoek van het Centrum voor DierMens Studies, is besproken binnen de werkgroep Onderzoek. Via blogs beoogt de werkgroep vragen te agenderen vanuit diverse wetenschappelijke werkvelden, waaronder het spanningsveld tussen praktijk en wetenschap, en nodigt uit tot discussie en nader onderzoek.
Literatuur
Crary, Alice & Lori Gruen. Animal Crisis – A new critical theory. Polity Books, 2022.
Deleuze, Gilles and Guattari, Felix. What is philosophy. Trans. Tomlinson, Hugh. Burchell, Graham. Columbia University Press, 1994.
Despret, Vinciane. What Would Animals Say If We Asked The Right Questions. Vert. Buchanan, Brett University of Minnesota Press, 2016.
Despret, Vinciane. Thinking like a rat. Angelaki, Journal of the Theoretical Humanities. Routledge, 2015.
Gray, John. Strawdogs, Granta Books, UK, 2002. P. 17
Halem, Ludo van. Van Cobra naar New Babylon. Nai010 Uitgevers, 2016.
Haraway, Donna. Staying with the trouble. Duke University Press, 2016.
‘t Hart, Maarten. Ratten. Amsterdam Wetenschappelijke Uitgeverij, 1973.
De Hond, Jan Jorink, Eric Mulder, Hans et al. Crawly Creatures. Tent. cat. Rijksmuseum, 2023.
Meershoek, Patrick. Deze Amsterdamse Rattenvanger gaat met pensioen. Het Parool, 3 april 2023.
MacCormack, Patricia. The Ahuman Manifesto - Activism for the end of the anthropocene. Bloomsbury Academic, 2020
Nussbaum, Martha. Justice for Animals – Our Collective Responsibility, Simon & Schuster, New York, 2022. P. 8-11.
Oliver, Kelly. Animal Lessons: How They teach Us To Be Human. Columbia University Press, 2009.
Sullivan, Robert. Rats - A year with New Yorks Most Unwanted Inhabitants. Granta Books, London, 2005.
Reactie plaatsen
Reacties